Herichthys tepehua (de la Maza-Benignos 2014)

Deze sterk tot de verbeelding sprekende Cichlide, wiens status en distributie lange tijd de gemoederen heeft bezig gehouden, is mogelijk in het wild reeds uitgestorven. En dat, vóór er ook maar iets over de levenswijze van deze vis bekend is. De variant uit de río Cazones is in ieder geval zo goed als volledig verdrongen door Thorichthys maculipinnis, welke hier als een invasieve exoot het habitat van H. tepehua heeft overgenomen. Mauricio de la Maza-Benignos kon de soort na een lange speurtocht enkel nog terugvinden in één van de restpoeltjes langs de hoofd-rivier. Deze dieren bevonden zich bovendien in erbarmelijke conditie. Volgens Mauricio hebben resterende populaties zich teruggetrokken naar de meest geïsoleerde zijriviertjes met troebel water, alwaar de beperkte zichtbaarheid ze beschermt tegen lokale speervisserij. Helaas is H. tepehua nog niet geëvalueerd door de IUCN voor een positie op de rode lijst. De soort staat al wel op de CARES-list, een bewustzijn en conservatie initiatief van Claudia Dickinson.

“Turquoise” noemde Don Danko deze vis, die hij samen met Willem Heijns tijdens een vangreis in Midden-Mexico maakte. En verder “De schoonheid van deze vis is adembenemend”. Het was 1989, toen beide mannen door de provincie Veracruz reden op zoek naar Herichthys-soorten ten Zuiden van H. carpintis-gebied en het was in deze provincie waar zij de nog nooit eerder geziene Turquoise Cichlide vingen. Met veel moeite wisten zij er die dag een dozijn te vangen waarvan enkelen Europa levend bereikte. Vele jaren later ontspon zich een discussie over “waar precies” deze bijzondere kleurmorf ook al weer gevangen was. Hadden ze de vis in het plaatsje Alamo buitgemaakt, of was het de rivier die door het plaatsje Poza Rica stroomt? Mauricio, die lang in dit gebied gewoond had, kwam uiteindelijk met het verlossende antwoord. In zowel de río Pantepec, die door het plaatsje Alamo stroomt, als de río Cazones, welke door Poza Rica kronkeld, komt een “Turquoise” Herichthys voor. Jaren later beschreef diezelfde Mauricio deze vis als Herichthys tepehua.

Er bestaan verschillende varianten van H. tepehua,  geografisch verdeeld over de stroomgebieden waarin ze voorkomen. Grondkleur olijf-groen tot Perzisch turquoise, waarbij Mauricio aangeeft dat deze basiskleur lang niet bij alle individuen zichtbaar is en dat dit waarschijnlijk met dominantie te maken heeft. Jonge dieren vertonen vaak meer geel-tinten. De basiskleur van de Tenixtepec-variant is meer bruinachtig, met lichtere buikzone. H. tepehua vertoont verder een rood strepen-patroon op kop en wangen. Bij de Pantepec-variant zijn vooral de twee strepen tussen oog en bovenlip erg opvallend. Bij de Cazone, Tenixtepec, Tecolutla en Solteros varianten zijn deze strepen onderbroken. Een zwarte vlek, of donkere zone, in het midden van de rugvin kan zowel bij vrouwen als mannen voorkomen. Soms ook een roze plek op de kieuwdeksels. De schubben, in het centrum goudgeel, ruitvormig omzoomd door turquoise, geven de flanken een netvormig uiterlijk. Dorsale en anale vinnen hebben dezelfde kleur als het lichaam. Lengte maximaal 18 cm bij de vrouwen en 23 cm bij de mannen.

Er bestaat geen consensus over de status van deze vis. Mauricio de la Maza-Benignos erkent dat H. tepehua een sterke verwantschap vertoont met H. deppii. De verschillen die hij noemt: 'n langere kop, smallere anaalvin-basis, grotere ogen en twee opvallende lijnen onder de ogen, zijn dan ook zeer summier en op de lijnen na, alleen met meetinstrumenten te constateren. Ook de kleur is geen sterk diagnosemiddel. Turquoise komt ook voor bij H. deppii, zie de foto's van Lee Nuttall bij de beschrijving van H. deppii https://www.nvcweb.nl/visbeschrijvingen/midden-amerika/herichthys-deppii-heckel-1840, Kleuren kunnen bovendien met externe factoren te maken hebben zoals voeding of de aanwezigheid van bepaalde mineralen in het water.

Anderen, zoals  Pérez-Miranda 2017, gaan daarom een stap verder en gebruiken met name genetische argumenten om het minieme onderscheid dat Mauricio maakt, nog verder te ondermijnen. Er moet daarom serieus rekening worden gehouden met de mogelijkheid dat H. tepuha een kleurmorf van H. deppii blijkt te zijn. De toekomst zal dit hopelijk nog uitwijzen, maar dan moet er snel een einde komen aan habitatverlies, vervuiling en overbevissing en lokale overheden zouden serieus werk moeten maken van milieubescherming. Een endemisch voorkomende soort zou hierbij dan goed van pas komen.