Over zand

alt

tekst: Loes Modderman, www.scienceart.nl, foto's: Peter Hofman

Het meeste zand is een erosieproduct, ontstaan door de inwerking van weer en wind op gesteenten. Na miljoenen jaren wordt zelfs de hardste rots afgebroken in steeds kleinere stukken, tot er zand overblijft. Het meeste zand in de wereld is quartszand, omdat dat het hardst is en overblijft als alle andere mineralen al verdwenen zijn. Al het zand langs onze kust is voornamelijk kwartszand, van Den Helder tot Gibraltar.

Sommige zanden op de wereld bestaan hoofdzakelijk uit een bepaald mineraal, bijvoorbeeld kwarts, granaat of olivijn. Zulke zanden worden gewonnen voor de industrie en gebruikt voor een groot aantal producten.

Behalve mineraal zand is er ook 'biogeen' zand. Dat is niet afkomstig van erosie, maar van de resten van levensvormen. Dat kunnen schelpresten zijn of 'foraminiferen' , kleine waterdiertjes die hun skeletjes in de zee achterlaten, waar het door de werking van de getijden op het strand terechtkomt. Veel van de witte stranden in de tropen zijn van biogeen zand. Mineraal en biogeen zand kan ook gemengd voorkomen.

Een andere grote groep zanden is vulkanisch zand, ontstaan bij uitbarstingen. Dat kan heel verschillend van uiterlijk zijn, van groen tot rood tot pikzwart, afhankelijk van de temperatuur, gesteenten en de geologische dynamiek, van een uitbarsting.

Zand is een verzamelnaam. Niet de samenstelling bepaalt of iets 'zand' is, maar de grootte van de korrel. Van 0,06 tot 2 mm spreken we van zand. Kleiner is leem of klei, groter is gravel. Alles kan op den duur zand worden. Er zijn stranden op de wereld waar ooit, een flessenfabriek zijn afval heeft gestort. Daar is het glas geërodeerd en er ligt nu veelkleurig zand.

Zand kleurt vanwege de mineralen die erin voorkomen, maar kleur kan ook ontstaan door de invloed van oxydatie. Dat is bijvoorbeeld het geval bij woestijnzanden. Het gele zand van de Sahara of het rode zand van Jordanië, Australië en Arizona is puur kwartszand dat door ijzeroxydatie kleur gekregen heeft. Zulk zand zal in de loop van duizenden jaren weer gedeeltelijk aan elkaar kitten tot zandsteen, dat dan vervolgens weer afgesleten wordt in een eindeloze kringloop.

Aan de vorm van minerale zandkorrels is te zien waar ze vandaan komen.
Rivierzanden zijn vaak hoekig, het zg 'scherp zand' dat voor cement en voor zandsculpturen wordt gebruikt. Strandzanden (de minerale soort) zijn meestal ronder en glimmen meer, door de werking van de golven. Woestijnzanden zijn vaak rond en dof, omdat ze elkaar eindeloos 'zandstralen'.

Voor Malawi hebben we de volgende voorbeelden van zand op diverse locaties:

Cape Maclear, MonkeyBay:
Zand nabij Monkey Bay