Biotoop West- en Centraal Afrika

Biotoop West- en Centraal Afrika

Tekst: Maarten Kruis & Rommer Talens

Inleiding
Afrika, qua oppervlakte het op één na grootste werelddeel van onze planeet is onder te verdelen in Noord-, Oost-, Zuidelijk-, West- en Centraal-Afrika. Onder aquariumliefhebbers staat Oost-Afrika sinds jaar en dag bekend als hét gebied waar de cichliden vandaan komen. De twee grote slenkmeren, het Malawi- en Tanganyikameer zijn met hun honderden soorten wereldwijd zeer goed vertegenwoordigd in onze aquaria. Dat Afrika echter meer gebieden heeft waar nog een enorme verscheidenheid aan cichliden voorkomen is nog niet bij elke liefhebber even goed bekend.

West- en Centraal-Afrika
Het is niet exact te zeggen welke landen onder West- en Centraal-Afrika vallen maar globaal kan gesteld worden deze gebieden zich uitstrekken van Senegal in het noordwesten tot aan Tsjaad in het noordoosten, Rwanda in het uiterste oosten en Zambia en Angola in het Zuiden. Voor de cichlidenliefhebbers ligt het zwaartepunt in Kameroen en Nigeria.     

In tegenstelling tot Oost-Afrika komen grote meren in dit gebied niet of nauwelijks voor, althans geen natuurlijke. De meerderheid van de cichliden die in dit gebied voorkomen leven in de stromende rivieren en kreken. Opvallend is dat het juist de kleinere rivieren in de beboste gebieden zijn die de meeste cichliden-soorten herbergen .

Inrichting
Zoals gezegd komen de vissen in stromende rivieren voor. Maar hoe boots je zo’n rivier na?
Meest relevant wat betreft de inrichting zijn grote stenen en kienhout. Deze stenen worden zo gelegd dat ze dienen als afscheiding van de territoria van de vissen en dat ze het aquarium een natuurlijk uitstraling geven, gebruik om te combineren ook kleine stenen. Als bodem kan het beste grind in combinatie met zand worden gebruikt. Om het af te maken kunnen er nog kleine takjes en beukenbladeren op de bodem geplaatst worden.
Met kienhout kunnen boomwortels die in het water hangen na gebootst worden. Het is dan het natuurlijkst om het kienhout bovenin het aquarium, op de achterwand vast te maken of leg een groot lang stuk op de bodem om een afgebroken boomtak na te bootsen.

Planten
Qua planten uit West Afrika is er aaridg wat keuze, de hier genoemde planten hebben een hard, stug blad waardoor ze door de meeste (grote) cichliden met rust gelaten worden. Maak de planten (Anubias spp. en Bolbitis heudelotii) vast op het hout en laat het lijken alsof ze vanaf de oever het water in groeien. Deze planten horen niet op de bodem geplaatst te worden omdat het epiphyten zijn. Voor de bodem zijn Crinum calamistratum en Crinum natans erg geschikt.

Als er een langzaamstromende rivier word nagebootst kan ook nog de Afrikaanse lotus (Nymphaea lotus / Nymphaea zenkeri) gebruikt worden. Verder kunnen er nog drijfplanten als de Ceratopteris cornuta, (Eikenbladvaren) en Pistia stratiotes gebruikt worden om de vissen beschutting te geven.

Andere planten uit Afrika zijn zeldzamer binnen de hobby, niet met grotere cichliden te combineren en komen ook niet algemeen voor in West-Afrika. Er zijn wat kosmoplieten die er voor komen zoals hoornblad Ceratophyllum demersum en Hydrilla verticillata, deze planten zijn niet altijd te houden bij grotere cichliden omdat ze opgegeten worden, bij dwergcichliden speelt dit probleem niet. Ook zijn er moerasplanten uit West-Afrika in de hobby, deze komen in de natuur alleen langs de oevers voor, zijn over het algemeen wat lastiger te houden maar niet ongeschikt voor als u graag een beplant (dwerg-) cichliden aquarium wilt.

De Cichliden
Gesteld kan worden dat cichliden uit West- en Centraal-Afrika altijd wel in de hobby aanwezig zijn geweest. Ook 30 á 40 jaar geleden al werden soorten uit bijvoorbeeld Nigeria naar ons land geïmporteerd. Bekende voorbeelden hiervan zijn Pelvicachromis pulcher (Kersenbuikcichlide) en Tilapia mariae. De eerstgenoemde is een blijver gebleken terwijl de laatste sterk aan populariteit verloren heeft.
Toch is het merendeel van de soorten uit dit gebied voor het grote publiek tot nu toe vrij onbekend gebleven. Er komen echter uiteenlopende typen cichliden voor, zoals vele dwergcichliden, de over het algemeen grotere Tilapia-achtigen en ook de reofiele soorten met als bekend voorbeeld het geslacht Steatocranus.
Duidelijk is dat wanneer je besluit een West- of Centraal-Afrika aquarium te nemen, je jezelf de vraag zult moeten stellen welke soort(en) je wilt gaan houden. Dat de inrichting van een aquarium afhankelijk is van de te houden vis spreekt voor zich. Hieronder volgen een aantal algemene richtlijnen voor het verzorgen van diverse West- en Centraal-Afrikaanse cichliden.

Tilapia
Onder deze groep kunnen in ieder geval worden gerekend de geslachten Oreochromis, Sarotherodon en Tilapia. Over het algemeen geldt dat deze soorten vrij groot tot zeer groot worden. Mits in voldoende ruime aquaria gehouden zijn de dieren gemakkelijk te verzorgen. Een aquarium wordt ingericht met stenen en hout. Harde planten als Anubias kunnen vaak met redelijk succes gebruikt worden. De dieren voeden zich in de natuur met algen en hogere planten. Hoewel tilapia's vaak in scholen leven kunnen zij in het aquarium nogal onverdraagzaam zijn. Het is mogelijk om tilapia's in groepen te houden maar de hobbyist doet er verstandig aan om over uitwijkmogelijkheden te beschikken in de vorm van meerdere aquaria.  

Tilapia sparrmanii - Foto: Joop Clement

Hemichromis
Het geslacht Hemichromis bestaat uit een drietal zogenoemde vijfvlekcichliden en een groter aantal rode acara’s. De vijfvlekcichliden zijn echte rovers die zich in de natuur voornamelijk voeden met vis. Alleen in ruime aquaria kan men deze soorten met andere vissen combineren. Maar ook als koppel alleen in een bak zijn vijfvlekcichliden absoluut de moeite waard.
Voor de rode acara’s geldt dat er vele varianten/soorten zijn. Het gaat hier om een redelijk klein blijvende groep cichliden die qua kleur en temperament uiteenlopen. Door hun prettige formaat is het mogelijk ze in aquaria met een bescheiden formaat te houden. Afhankelijk van de soort is het al dan niet mogelijk hierbij nog andere vissen te plaatsen. Voor vele hobbyisten is een oude bekende rode acara de Hemichromis bimalculatus. (Zeer waarschijnlijk is deze naam lange tijd ten onrechte gebruikt voor een vis die in werkelijkheid een andere variant uit de rode acara groep zou zijn.)

Hemichromis frempongi - Foto: Joop Clement

Reofiele cichliden
Het aanbod van in de handel zijnde reofiele cichliden uit dit deel van Afrika beperkt zich tot een aantal soorten. Dit is jammer want er bestaan vele interessante varianten in bijvoorbeeld het geslacht Steatocranus en ook Lamprologus. Vooral het stroomgebied van de Congo herbergt nog vele in de hobby onbekende soorten. In Nederland worden een drietal soorten uit het geslacht het Steatocranus met enige regelmaat aangeboden. Deze kenmerken zich als gemakkelijk te verzorgen vissen met een bijzonder uiterlijk en interessant gedrag. De vissen houden van stroming in hun bak of in ieder geval zuurstofrijk water. 

Dwergcichliden
In West- en Centraal Afrika komen vele soorten dwergcichliden voor. Uiteraard is er de populaire  kersebuikcichlide (Pelvicachromis pulcher), welke in elke dierenwinkel word aangeboden. Daarnaast zijn er nog vele andere mooie dwergcichliden waarvan de populairste uit de geslachten Pelvicachromis, Nanochromis en Pseudocrenilabrus komen. Pseudocrenilabrus zijn muilbroeders. Nanochromis en Pelvicachromis soorten, waarvan de verschillende vormen van P. teaniatus de laatste jaren erg populair zijn geworden, zijn holenbroeders. Voor deze dieren dienen dus altijd enkele holen in het aquarium aanwezig te zijn. Veel soorten kunnen op gewoon kraanwater worden gehouden, maar de moeilijker houdbare soorten hebben zacht en vaak ook wat zuurder water nodig. Alle dwergcichliden zijn goed te houden in wat meer beplante aquaria.

Bijvissen
Het verschil met een West- en Centraal-Afrika bak ten opzichte van andere cichliden-biotoopbakken is dat er aan vissen om te combineren bij de cichliden is veel keuze is. Hieronder staan enkele soorten genoemd om een indruk te geven maar er zijn natuurlijk nog veel meer mogelijkheden. Hou er rekening mee dat niet elke soort geschikt is voor elke bak en dat sommige soorten veeleisend zijn.
Epiplatys-soorten
Pantodon buchholzi (Vlindervis)
Gnathonemus petersii (Olifansvis)
Synodontis nigriventris (Rugzwemmende meerval)
Microctenopoma ansorgii
Eutropiellus buffei
Phenacogrammus interruptus (Kongozalm)
Xenomystus nigri (Afrikaanse mesvis)

Meer weten
Over West- en Centraal Afrikaanse cichliden is in 2004 een prachtig geïllustreerd boek uitgebracht onder de titel The Cichlid Fishes of Western Africa (tevens en oorspronkelijk een Duitse versie) geschreven door dr. A. Lamboj. Ook verschijnen er in Cichlidae, het verenigingsblad van de NVC, regelmatig interessante artikelen over dit gebied.

Chromidotilapia guentheri - Foto: Michel Keijman