Chromidotilapia guntheri

, Met de mond vol!, 
Tekst en foto’s : M.C.W. Keijman

, 
Afbeelding 1 Chromidotilapia guntheri vrouw, tijdens het uitspuwen van de jongen.

In 1898 wordt er in de literatuur voor het eerst melding gemaakt over het geslacht Chromidotilapia en wel door Boulenger met als typesoort van het geslacht Chromidotilapia kingsleyae. In 1904 wordt door Pellegrin zonder enige opgave van reden de geslachtsnaam met het geslacht Pelmatochromis gesynonimiseert. Deze synonimisering wordt hierna voor vele tientallen jaren zo gelaten, totdat na publicaties van Thys van den Audenaerde (1968) en Trewavas (in 1973 en 1974) de geslachtsnaam Chromidotilapia weer tot geldigheid wordt verheven. In de hierna volgende jaren zijn een aantal nieuwe soorten beschreven en telt het geslacht op dit moment 11 beschreven soorten en zijn er 2 soorten die tot het geslacht worden geteld, maar nog niet geldig zijn bevonden. Het verspreidingsgebied van het geslacht is zeer groot, en strekt van het uiterst westelijke stroomgebied van de Niger rivier, via bijna alle west Afrikaanse kuststaten, en vervolgens via Nigeria, Kameroen en Gabon tot aan de 2 Kongo Republieken., 

, 

Waar komt Chromidotilapia guntheri voor?

Gezien het aantal soorten en het grootte verspreidingsgebied dat hiervoor is aangegeven zou je denken dat de verdeling van het gebied waarin deze soorten leven redelijk verspreidt zou moeten zijn. Niets is echter minder waar! Het grootste deel van het hiervoor benoemde verspreidingsgebied wordt ingenomen door Chromidotilapia guntheri, zodat je haast kun spreken over een Kosmopoliet onder zijn soortgenoten. Vanaf Guinea via Sierra Leone, Ghana, Nigeria (tot aan the Beneu River – behorende tot het Niger systeem), tot aan het grensgebied van zijn verspreiding Kameroen en Rio Muni komt Chromidotilapia guntheri voor.

Afbeelding 2 Verspreidingsgebied van Chromidotilapia guntheri en guntheri loenbergii.

Navenant groot is ook de diversiteit in verschijning van deze soort. Van slank gedrongen, tot fors en hoog gebouwde varianten, van faal gekleurde tot aan zeer bont gekleurde varianten en alles wat hier tussenin valt, dat is de enorme diversiteit die zich bij deze soort laat zien. Een opvallendheid bij deze soort ten opzicht van zijn soortgenoten, komt Chromidotilapia guntheri in zowel bos als savannegebieden voor!

Afbeelding 3 Biotoop in Ghana, waar Chromidotilapia guntheri , voorkomt.

, ervaringen in verschillende herkomstlanden.

Mijn ervaringen met deze soort heb ik in 2 herkomstlanden opgedaan; te weten in Ghana en Kameroen.

Ghana-Ankasa Forest Reserve

Tijdens een aantal reizen door Ghana heb Chromidotilapia guntheri in verschillende biotopen ontmoet, met telkenmale een anders uitziende variant. Een ontmoeting nabij het Ankasa Forest Reserve, gelegen in het uiterste Westen van Ghana, dicht tegen de grens met Ivoorkust, leerde mij dat deze soort (dit was toen mijn eerste ontmoeting) wel erg fraai gekleurd was. In een nagenoeg stilstaande poel, vingen wij (Hans van Heusden en ik) een variant die tamelijk hoog gebouwd was, en die een donkerrode kleur op de flanken droeg, en in de uiteinden van de rugvin een wit/zilverkleurige zone bezat, met daarin een rij van zwarte punten (deze rij met zwarte punten was op zich eigenaardig, daar dit namelijk een typisch kenmerk ik voor de ondersoort Chromidotilapia guntheri loenbergii- een ondersoort die alleen maar in de nabijheid van Kumba in Kameroen voor komt – maar daarover later meer). Deze variant was over het algemeen vrij donker qua kleur.

, 
Afbeelding 4 Chromidotilapia guntheri, vrouw (Ankasa Foerst Reserve)

Ghana-Birim River

In een geheel ander deel van Ghana, nabij het ten noorden van de hoofdstad Accra gelegen Kibi, welke zich in Atewe Hills bevindt, vingen wij in een klein bronriviertje van de Birim River eveneens Chromidotilapia guntheri. Achteraf zou blijken dat de variant die hier vandaan komt een van de fraaist gekleurde is die er is. In dit smalle riviertje die amper 3 meter breed en slechts 40 cm diep was, maar heel helder water met zich meedroeg konden wij al staand in het water gadeslaan dat een koppel van Chromidotilapia guntheri hier ergens een nest moest hebben. Want telkens als wij iets verder liepen, zwom het vrouwtje vanuit een bepaalde plek in de rivier weg. Maar keerde na een paar minuten ook direct weer terug. Toen we die plek tot op een ca. 3 meter afstand waren genaderd en het vrouwtje weer terug was gekomen konden we zien dat er in de bodem een kuiltje was waar, zo bleek naderhand, de larven van haar lagen. Nadat we het vrouwtje een tijdje hadden gadegeslagen (het mannetje was eerder al gevlucht en niet meer teruggekeerd naar het nest), zoog ik met een slang (heb ik altijd bij me voor dit soort situaties) een aantal larven uit het nest weg en deed deze snel in een plastic zak. Deze variant uit de Birim River vertoonde een lichtere kleurstelling die uit de Ankasa Forest Reserve. We hebben geen volwassen exemplaren kunnen vangen om dit hier te kunnen verduidelijken.

Afbeelding 5 Chromidotilapia guntheri man in het aqauarium (Birim River variant).

Kameroen- Manyu River/behorende tot het Cross River systeem

Niet ver van de Nigeriaanse grens, dus in het uiterste westelijk deel van Kameroen stromen een aantal van de bronrivieren van het Cross River systeem. Deze rivier waarvan het grootste deel in Nigeria stroomt herbergt naar zeggen van Ichtyologen nog een aantal onbekende vissoorten, waaronder cichliden. Een tweetal bezoek aan deze regio en dus dit rivierenstelsel bracht mij eveneens naar de Manyu River. Deze rivier stroomt door een diep dal als het ware onder het plaatsje Mamfé door. Tijdens mijn laatste bezoek in 2009 aan Mamfé bracht ik hier ook weer een bezoek aan de Manyu River ( de Manyu River is in de droge periode tussen de 50 en 60 meter breed) om op zoek te gaan naar Tylochromis sudanensis. Tijdens het vissen naar Tylochromis hadden we ook een aantal jonge exemplaren van Chromidotilapia guntheri in het net. Deze nam ik mee, omdat ik ook wel eens wilde zien hoe deze er uiteindelijk uit zouden gaan zien. Want zoals eerder gezegd is de variabiliteit met betrekking tot de vorm en kleur nogal divers.

Afbeelding 6 Chromidotilapia guntheri vrouw (Manyu River - Kameroen) variant.

Afbeelding 7 Chromidotilapia guntheri man (Manyu River - Kameroen) variant.

Vaak is het zo dat een cichlide die tot een bepaald geslacht behoort vaak in een specifiek biotoop leeft en zich daar in de loop van haar evolutie aan heeft aangepast. Het voorgaande relaas inzake mijn verschillende ervaringen in verschillende herkomstlanden, toont wat mij betreft wel aan dat Chromidotilapia guntheri zich niet aan een specifiek soort biotoop heeft aangepast. Deze soort komt zowel voor in stilstaande poelen, kleine bergbeekjes en in grote stromende hoofdrivieren, waardoor dus opgemerkt kan worden dat deze soort zich eigenlijk aan alle voorkomende biotopen heeft aangepast en niet specifiek aan 1 soort biotoop. Het is wel zo dat de soort zich qua vorm wel aanpast aan het biotoop waarin hij leeft. Zo hebben exemplaren die in snelstromende rivieren voorkomen een slanker, meer gestrekt lijf dan exemplaren die in een stilstaande poel leven. De variant die gestrekt is heeft zich aangepast aan het snelstromende water, en is dus meer gestroomlijnd om zo minder weerstand van het water te ondervinden als deze in de stroming staat. De variant die in een poel leeft daarentegen heeft met dit niets van doen en kan zich zonder veel beweging in het rustige water van een poel voortbewegen. En zal zodoende minder energie verbruiken en dus ronder en voller van vorm blijven dan de variant in een snelstromende rivier. Dit zijn dus aanpassingen aan het leven in een bepaald biotoop, en niet aan het biotoop.

, 

Karakteristieke kenmerken van Chromidotilapia guntheri?

Als we het over specifieke karakteristieke kenmerken van een soort hebben, dan zijn dit specifieke kenmerken die betrekking hebben op deze soort. Voor Chromidotilapia guntheri zijn dit volgende kenmerken: Chromidotilapia guntheri behoort tot de grootst wordende soort binnen het geslacht Chromidotilpia, waar mannelijke exemplaren een lengte van 15 cm en vrouwelijke exemplaren een lengte van 10 cm kunnen bereiken. Een spits en stijl oplopend kopprofiel met een relatief hoog gebouwd lijf. Ondanks het grote verspreidingsgebied van Chromidotilapia guntheri zijn de verschillen tussen de onderlinge populaties slechts klein. Wel zijn er duidelijke verschillen te bemerken in de onderlinge populaties met betrekking tot de kleur. De verschillende populaties afkomstig uit verschillende landen laten telkens een andere kleurschakering zien. Zo gaat dat van een dieprode kleur in de buik gepaard met veel blauwe punten en strepen in het kopbereik, tot aan een vale leembruine kleur met slechts een blasé rosé en weinig blauwe strepen en punt. Dit maakt het ook dat er binnen de aquaristiek een voorkeur heerst voor het houden van een bepaalde kleurvariant, die over het algemeen de variant uit de Birim River te Ghana betreft.

, Geslachtsonderscheid

Het is betrekkelijk eenvoudig om het geslachtonderscheid bij Chromidotilapia guntheri te herkennen. Mannelijke exemplaren worden met een maximale eindlengte van 15 cm aanmerkelijke groter dan vrouwtjes die slechts 10 cm eindlengte bereiken. Verder zijn de mannelijke exemplaren slanker gebouwd, de vrouwtjes hebben een ronde onderbuik en zijn t.o.v. de mannetjes over het algemeen voller. Bij mannelijke exemplaren zijn zowel de aars- als rugvin verlengd en duidelijk langer als bij de vrouwtjes. Maar als belangrijkste onderscheid,  t.o.v. de mannetjes is toch wel het bezitten van een zwarte vlek en het iriserende deel in de bovenkant van de rugvin en de rosé tot rode (afhankelijk van de variant) zone in de onderbuik. Deze kenmerken zijn op een lengte van ca.7 tot 8 cm al te herkennen.
De ondersoort Chromdiotilapia guntheri loennbergii

De soort Chromidotilapia guntheri heeft een ondersoort te weten; Chromidotlaia guntheri loennbergii. Deze zeer op Chromidtilapia guntheri gelijkende soort heeft slechts een heel klein verspreidingsgebied, te weten een klein areaal in Kameroen. Het betreft het meer Lake Barombi-Mbo (welke slechts een oppervlakte heeft van 7 vierkante kilometer) en enkele hier nabij gelegen rivieren. Bij het zeer kleine verspreidingsgebied wat de kwetsbaarheid van deze soort hoog maakt, komt ook nog eens bij dat er in toenemende mate vervuiling van het meer plaatsvindt. Deze vervuiling, die van nabij gelegen Palmolieplantages en boeren die er een plant en verbrand beleid op nahouden, die in het meer stroomt leidt, in de nabije toekomst tot een desastreus einde, namelijk het uitsterven van deze ( en andere endemisch in het meer levende vissoorten) soort.

Afbeelding 8 Chromidotilapia guntheri loenbergii man net na vangst.

Afbeelding 9 Chromidotilapia guntheri loenbergii, vrouw net na vangst.

Daar komt nog eens bij dat het uit de bodem van het kratermeer opborrelende CO2 gas (gelijk aan dat in het Lake Nyos) voor het zuurstofgehalte in meer een “KILLER” kan zijn. De grote vrees is dat de laag gelegen waterlagen waar zich een zeer laag zuurstofgehalte bevindt, zich in de nabije toekomst gaat mengen met de bovenste waterlagen waardoor het zuurstofgehalte drastisch gaat afnemen en het leven in deze waterlagen vrijwel onmogelijk maakt. Niet voor niets staat Chromidotlapia guntheri loennbergii op de rode lijst van de ICUN van bedreigde diersoorten, enwel ingeschaald als “Critically Endangered”. Dit is de plaats op de lijst voordat een soort in,  het wild,  is uitgestorven. Voor meer informatie omtrent de ICUN lijst en Chromidotilapia guntheri loenbergii zie volgende link: http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/183124/0

, 

Voedsel en voedselgewoonten

Het is over het algemeen zeer moeilijk om aan de weet te komen wat een bepaalde soort in de natuur aan voeding tot zich neemt. Een wetenschappelijk onderzoek welke in 2007 gepubliceerd is met als titel: Length weight relationship, condition factor and stomach contents of Hemichromis bimaculatus, Sarotherodon melanotheronand Chromidotilapia guentheri (Perciformes: Cichlidae) in Eleiyele Lake, Southwestern Nigeria – door A.A. Ayoade & A.O.O. Ikulala geeft inzicht over wat Chromidotilapia guntheri eet ( voor het gehele wetenschappelijke artikel verwijs ik graag naar Links en Literatuur waar het gehele artikel te downloaden is). Dit is dan wel gebaseerd op het leefgebied Eleiyele meer in,  het zuid westen van Nigeria. In onderstaand tabel, waar eveneens de maaginhoud van de soorten Hemichromis bimaculatus en Sarotherodon melanotheron vermeld staat, is goed te zien wat Chromidotilapia guntheri in de natuur voor een voedsel tot zich neemt. Er is in deze tabel heel goed te zien dat het hoofdbestanddeel van het voedsel bestaat uit 66,99% plantaardige,  bestanddelen, en dus iets is waar wij in het aquarium goed rekening mee moeten houden.

, 

, 

In het aquarium heb ik Chromidotilapia guntheri als een alleseter leren kennen. Aangeboden voedsel als zwarte en witte muggenlarven, mysis, volwassen artemia, krill, vlokkenvoer (waarvan een groot deel plantaardig was) en korrels werd graag en gulzig tot zich genomen. Wat mij in het aquarium tijdens het voeren telkens opviel, was dat Chromidotilapia guntheri altijd zeer snel naar het voedsel toekwam en zich gulzig tegoed deed aan het aangeboden voedsel. Met grote happen werd het voer naar binnen gezogen totdat de bek volledig gevuld was en de vis vervolgens op een rustige plek in het aquarium het begon te kauwen en door te slikken. Vervolgens herhaalde dit ritueel zich weer.,  Ondanks het feit dat Chromidotilapia guntheri een zeer hoog gehalte aan plantaardig voedsel tot zich neemt, heb ik deze er niet op kunnen betrappen dat deze zich aan planten vergrepen. Deze bleven ongemoeid in het aquarium staan. Waarnemingen in het aquarium leerde mij dat Chromidotilapia guntheri wat betreft voedselvergaring veel overeenkomsten vertoont met vertegenwoordigers uit geslacht als Geophagus (zuid Amerika) en Amphilophus (centraal Amerika), en wel het tot zich nemen van een hoeveelheid bodemgrond en deze te zeven op voedseldeeltjes. Vervolgens wordt het niet eetbare deel weer via de kieuwen en mond naar buiten gewerkt. Het is dus raadzaam, als u deze soort wilt gaan verzorgen een zachte bodemgrond te nemen (denk hierbij aan zand), zodat deze haar natuurlijke voedgedrag kan uitoefenen.

Aquariumeisen en gedrag

Gezien het feit dat Chromidotilapia guntheri in de broedperiode een territoriaal gedrag tentoon spreidt, is het aan te bevelen ( indien men deze met meerdere soorten tesamen wil verzorgen) om deze een aquarium te bieden met een kantlengte van minimaal 1.40 m met een diepte van minimaal 50 cm. De hoogte van het aquarium is voor deze soort niet zo relevant. De lengte en diepte van het aquarium is belangrijker, omdat hierin het territorium wordt uitgezet! Qua inrichting kan men denken aan een oeverbiotoop inrichting (zie het artikel “ Het inrichten van een Afrika biotoop aquarium – op de Startpagina Afrika – Inrichting) met veel takken en planten met een zanderige bodem, zodat ze hun typische voedselgedrag kunnen uitoefenen. Over het aquariumgedrag kan gezegd worden dat het over het algemeen een rustige soort is, die zeer goed te vergezelschappen is met andere west Afrikaanse soorten. Qua mogelijkheden moet men hierbij denken aan verschillende soorten uit geslachten als Hemichromis, Tilapia en Sarotherodon.

, Nakweek en broedgedrag

Er zijn maar weinig cichliden waar zo veel onderzoek naar is gedaan dan naar Cromidotilapia guntheri. Zo zijn er onderzoeken gedaan naar de relevantie tussen voedsel en groei, de relevantie tussen lengte, groei en maaginhoud maar ook over de voortplantingsbiologie. Een in maart 2010 verschenen wetenschappelijk artikel van C.K. Boussou, Edia O. Edia, Felix K. Konan, Mamadou Ouattara, Allassane Ouattara en Germain Gourène, getiteld Reproductive biology of Chromidotilapia guntheri (Sauvage, 1882) (Cichlidae, Perciformes) in four coastal rivers (Ehania, Noé, Soumié and Eholié) of Côte d’Ivoire in West Africa, wordt zeer uitvoerig ingegaan op de voortplantings biologie van Chromidotilapia guntheri. De conclusie uit dit onderzoek is, dat Chromidotilapia guntheri,  zich het gehele jaar voortplant, waarbij er een kleine schommeling in de intenstiteit te bemerken is. Hoewel,  de voortplanting in de maanden augustus en september het intenst zijn. Uit de studie blijkt eveneens dat de gemiddelde volwassenheid intrad bij mannelijke exemplaren op een lengte van 85,53 mm en bij vrouwen op een lengte van 100.13 mm.

Afbeelding 10 Chromidotilapia guntheri stel met jongen

Verder is het zo dat bij deze muilbroedende cichlide het mannetje direct na de bevruchting van de eieren, deze in zijn bek neemt. De eieren blijven voor de volledige periode in de bek van het mannetje, en komen pas te voorschijn op het moment van het eerste vrijzwemmen.. Dit gedrag is slechts van enkele cichliden bekend. Het vrouwtje neemt in deze periode de verdediging van het territorium op zich en doet dit vol overgave. De periode van eiafzetting en het vrijzwemmen van de jongen ligt gemiddeld tussen10 en 12 dagen. Vanaf het moment dat de jongen vrijzwemmen duurt de gemiddelde broedzorg ongeveer 1 maand. Naarmate de jongen groeien is het goed waar te nemen dat er telkens minder jongen, die bij gevaar in de bek van de ouders vluchten, in de bek passen. Totdat uiteindelijk de broedzorg na de volle maand ophoud en zowel het wijfje als het mannetje geen jongen meer in de bek neemt. In de periode van vrijwemmen tot aan het einde van de broedzorg is goed waar te nemen dat de ouderdieren steeds meer moeite hebben om de alsmaar groter worden jongen in de bek te nemen.

Afbeelding 11 Chromidotilapia guntheri man tijdens het in de bek nemen van de, eieren.

Status

Op de “IUCN Red List of Treathened Species” krijgt Chromidotilapia guntheri de status “least concern” – vrij vertaald betekent dit dat er geen enkele zorg omtrent het voortbestaan van deze soort is.,  Dit in tegenstelling tot de ondersoort Chromidotilapia guntheri ssp. loennbergii, die op deze lijst de status “critically endangered” – vrij vertaald kritiek bedreigd, wat inhoud dat er een kritieke situatie voor het voortbestaan van deze ondersoort geldt.

Literatuur:



Lamboj, A. 2004.,  Die Cichliden des westlichen Afrikas. Birgit Schmettkamp Verlag, Bornheim, Germany. 137-141, 255 pp.

, 

C.K. Boussou, Edia O. Edia, Felix K. Konan, Mamadou Ouattara, Allassane Ouattara, Germain Gourène. Knowledge and Management of Aquatic Ecosystems (2010) 396, 03. , - Reproductive biology of Chromidotilapia guntheri (Sauvage, 1882) (Cichlidae, Perciformes) in four coastal rivers (Ehania, Noé, Soumié and Eholié) of Côte d’Ivoire in West Africa

A.A. Ayoade & A.O.O. Ikulala. Rev. Biol. Trop. (Int. J. Trop. Biol. ISSN-0034-7744) Vol. 55 (3-4): 969-977, September-December 2007. - Length weight relationship, condition factor and stomach contents of Hemichromis bimaculatus, Sarotherodon melanotheron and Chromidotilapia guentheri (Perciformes: Cichlidae) in Eleiyele Lake, Southwestern Nigeria